Şemseddin Sami
(1850- 18 Haziran 1904): Yazar, Yanya’nın Dağlı nahiyesinin merkezi olan Fraşer’de doğdu. Dokuz yaşında babasını, iki sene sonra da annesini kaybetti. Ağabeyi Abdül Bey tarafından yetiştirildi. Abdül Bey ailesini Yanya’nın merkezine nakledince Şemseddin Sami buradaki bir Rum lisesinde okudu. Bu okulu 1868’de bitirdi. Rumca, Yunanca, Fransızca ve İtalyanca öğrendi. Yanya’nın meşhur müderrislerinden de Arapça ve Farsça dersleri aldı. Bir müddet memurluk yaptı. 1871’de İstanbul’a geldi. Matbuat Kalemine girdi. Aynı zamanda yazı hayatına da başladı. İlk telif Türk romanı olan "Taaşşuk-ı Tal’at ve Fıtnat"ı yazdı (1873). Ebuzziya Tevfik’in çıkardığı "Hadika" ve "Sirac" gazetelerinde çalıştı. Ebuzziya’nın 1873 yılında tevkif ve sürgüne gönderilmesi üzerine "Sirac" gazetesinin başına geçti. Trablusgarp vilâyet gazetesini yönetmek üzere Trablusgarb’a gönderildi (1874). Dönüşte Mihran Efendi'yle birlikte çıkardığı "Sabah" gazetesinin başyazarı oldu (1876). Sava Paşa’nın yanında mühürdar olarak Rodos’a gitti (1977). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Yanya’ya geçti; Abidin Paşa başkanlığında kurulan Sevkıyat-ı Askeriye Komisyonunda kâtiplik yaptı. Savaşının ardından İstanbul’a döndü. "Tercüman-ı Şark" gazetesinde başyazı yazdı. Aynı gazetede "Şundan Bundan" başlığıyla fıkralar yayımladı.
Şemseddin Sami’nin ağabeyleri Abdül ve Naim Beyler, Arnavut milliyetçileri idiler. 1878’de Berlin Kongresinde Arnavutluk topraklarının bir kısmının Yunanistan’a bırakılması üzerine kurulan liderliğini Abdül Bey'in yaptığı Arnavut ittihadının faaliyetlerini yakından takip etti. Bu sıra Arnavutların Osmanlı Devleti'nden ayrılma gibi isteklerinin olmadığını yazdı. II. Abdülhamid’in de tasvibiyle Cemiyet-i İlmiye-i Arnavudiye’nin kurucuları arasında yer aldı. Arnavutçanın gramerini yazdı (Bükreş, 1886) ve Arnavutçanın Latin harflerine dayalı alfabesini düzenledi (Bükreş, 1900).
1880’de saraya alınarak Teftiş-i Askerî Komisyonu kâtipliğine getirildi. Ömrünün sonuna kadar bu vazifede kaldı. "Âile" ve "Hafta" adlarıyla iki mecmua çıkardı. "Lügatler" ve "Cep Kütüphanesi" başlığı altında ansiklopedik konularda küçük ilmî kitaplar yayımladı. İstanbul’da öldü. Sahrayıcedit Mezarlığına gömüldü. Kabri daha sonra oğlu Ali Sami Yen’in Feriköy’deki mezarı yayına nakledildi.
Şemseddin Sami çeşitli sahalarda eser verdi. Gazetecilikle başlayan yazın hayatı tercüme, telif roman ve hikâyelerle devam etti. Mecmuacılıktan ansiklopedik neşriyata, sonra lisan ve lügat çalışmalarına geçti. Ömrünün sonuna doğru çalışmalarını eski Türk dili sahasına yöneltti. Kutadgu Bilig’i, Orhun Kitabeleri’ni ve Et-Tuhfetû’z-Zekîye’yi neşre hazırladı.
Şemseddin Sami Türk diline hizmet ettiği kadar Arnavut dili ve edebiyatına da hizmet etti.
Romanları: Taaşşuk-ı Tal’at ve Fıtnat (1873). Oyunları: Seydi Yahya (1875), Besa yahud Ahde Vefa (1875), Gâve (1875). Araştırmaları: Medeniyet-i İslâmiye (1879; yeni yayını: Etem Çalık, Şemseddin Sami ve Medeniyyet-i İslamiyye, 1996), Esâtir (1879), Kadınlar (1879), Gök (1879), Yer (1879), İnsan (1879), Emsal (1879), Letâif (1882), Himmetü’l-Himem fi Neşri’l-İslâm (1884), Yeni İnsan (1885), Hurde-Çin (1885), Lisan (1886; yeni yayını: İsmail Doğan, 1997), Usûl-i Tenkid ve Tertib (Noktalama işaretleriyle ilgili ilk eser, 1886), Bâkî’nin Eş’ar-ı Müntehabesi (1899), Ali bin Ebî Tâlib Efendimizin Eş’ar-ı Müntehabesi (1901). Lügat ve ansiklopedileri: Kamus-ı Fransevî (Fransızcadan Türkçeye, 2 cilt, 1882), Kamus-ı Fransevî (Türkçeden Fransızcaya, 1885), Küçük Kamus-ı Fransevî (Fransızcadan Türkçeye, 1886), Kamusü’l-A’lâm (6 cilt, tarih-coğrafya ve meşhur adamlar ansiklopedisi, 1888-1898), Kamus-ı Arabî (Arapçadan Türkçeye, cim -c- harfinin sonuna kadar, 1895), Kamus-ı Türkî (2 cilt, 1899-1900). Ders kitapları: Küçük Elifba (1883), Tasrifat-ı Arabiye (1886), Yeni Usûl Elifba-yı Türkî (1890), Nevusûl Sarf-ı Türkî (1890), Tatbikat-ı Arabiye (1900). Çevirileri: Tarih-i Mücmel-i Fransa (Saint-Quen’den, 1872), İhtiyar Onbaşı (1873), Galetée (J. P. C. De Florion’dan, 1873), Şeytanın Yadigârları (F. Soulié’den, 1878), Sefiller (Victor Hugo’dan, 1880), Robenson (D. Defoe’dan, 1885).
Kaynak: https://www.temayayinlari.com/yazar/semseddin-sami/
https://www.temayayinlari.com/urun/taassuk-i-talat-ve-fitnat/
